اَتُم (به انگلیسی: Atom) واحد تشکیل دهنده تمام مواد (یا تک تک عنصر شیمیایی) است که متشکل از یک هسته مرکزی است که محاطه شده با ابر الکترونی با بار منفی. تعریف دیگری آن را به عنوان کوچکترین واحدی در نظر می‌گیرد که ماده را می‌توان به آن تقسیم کرد بدون اینکه اجزاء بارداری از آن خارج شود.[2] اتم ابری الکترونی، تشکیل‌شده از الکترون‌ها با بار الکتریکی منفی، که هسته? اتم را احاطه کرده‌است. هسته نیز خود از پروتون که دارای بار مثبت است و نوترون که از لحاظ الکتریکی خنثی است تشکیل شده است. زمانی که تعداد پروتون‌ها و الکترون‌های اتم با هم برابر هستند اتم از نظر الکتریکی در حالت خنثی یا متعادل قرار دارد در غیر این صورت آن را یون می‌نامند که می‌تواند دارای بار الکتریکی مثبت یا منفی باشد. اتم‌ها با توجه به تعداد پروتون‌ها و نوترون‌های آنها طبقه‌بندی می‌شوند. تعداد پروتون‌های اتم مشخص کننده نوع عنصر شیمیایی و تعداد نوترون‌ها مشخص‌کننده ایزوتوپ عنصر است.[3]

نظریه فیزیک کوانتم تصویر پیچیده‌ای از اتم ارائه می‌دهد و این پیچیدگی دانشمندان را مجبور می‌کند که جهت توصیف خواص اتم بجای یک تصویر متوسل به تصاویر شهودی متفاوتی از اتم شوند. بعضی وقت‌ها مناسب است که به الکترون به عنوان یک ذره متحرک به دور هسته نگاه کرد و گاهی مناسب است به آنها عنوان ذراتی که در امواجی با موقعیت ثابت در اطراف هسته (مدار: orbits) توزیع شده اند نگاه کرد. ساختار مدارها تا حد بسیار زیادی روی رفتار اتم تأثیر گذارده و خواص شیمیایی یک ماده توسط نحوه دسته بندی این مدارها معین می‌شود.[2]                اجزا 

جهت بررسی اجزاء یک ماده، می‌توان به صورت پی در پی آن را تقسیم کرد. اکثر مواد موجود در طبیعت ترکیب شلوغی از مولکول‌های مختلف است. با تلاش نسبتاً کمی می‌توان این مولکول‌ها را از هم جدا کرد. مولکول‌ها خودشان متشکل از اتم‌ها هستند که توسط پیوندهای شیمیایی به هم پیوند خورده اند. با مصرف انرژی بیشتری می‌توان اتم‌ها را از مولکول‌ها جدا کرد. اتم‌ها خود از اجزاء ریزتری بنام هسته و الکترون تشکیل شده که توسط نیروهای الکتریکی به هم پیوند خورده اند و شکستن آنها انرژی بسی بیشتری طلب می‌کند. اگر سعی در شکستن این اجرا زیر اتمی با صرف انرژی زیاد بکنیم، کار ما باعث تولید شدن ذرات جدیدی می‌شویم که خیلی از آنها بار الکتریکی دارند. [2]

همانطور که اشاره شد اتم از هسته و الکترون تشکیل شده است. جرم اصلی اتم در هسته قرار دارد؛ فضای اطراف هسته عموماً فضای خالی می‌باشد. هسته خود از پروتن (که بار مثبت دارد)، و نوترن (که بار خنثی دارد) تشکیل شده. الکترون هم بار منفی دارد. این سه ذره عمری طولانی داشته و در تمامی اتم‌های معمولی که به صورت طبیعی تشکیل می‌شوند یافت می‌شود. بجز این سه ذره، ذرات دیگری نیز در ارتباط با آنها ممکن است موجود باشد؛ می‌توان این ذرات دیگر را با صرف انرژی زیاد نیز تولید کرد ولی عموماً این ذرات زندگی کوتاهی داشته و از بین می‌روند.[2]

اتم‌ها مستقل از اینکه چند الکترون داشته باشند (3 تا یا 90 تا)، همه تقریباً یک اندازه دارند. به صورت تقریبی اگر 50 میلیون اتم را کنار هم روی یک خط بگذاریم، اندازه آن یک سانتیمتر می‌شود. به دلیل اندازه کوچک اتم ها، آنها را با واحدی به نام آنگستروم که برابر 10- 10 متر است می‌سنجند.[2]

خارپوستان (Echinodermata) خارپوستان گروه بزرگی از جانوران دریایی را تشکیل می‌دهند که از لحاظ ساختمان بدنی با دیگر بی‌مهرگان تفاوت اساسی دارند. بدن این جانوران از صفحاتی با خارهای آهکی پوشیده شده‌است. بدن دارای تقارن دوطرفه و گاهی اوقات تقارن پنج‌تایی است. تعدادی از آنها زندگی ثابت داشته و گروهی به طور آزاد زندگی می‌کنند. خارپوستان دارای سامانه جریان آب در بدن بوده که با سایر بی‌مهرگان تفاوت اساسی دارند.

خارپوستان تنها جانورانی هستند که دارای پنج قسمت اصلی در بدنشان می‌باشند آنها دارای پوسته سفید و سختی هستند که ممکن است روی آنها تیغه‌هایی باشد خارپوستان توسط صدها پای لوله مانند پر از مایع حرکت می‌کنند آنهایی که فقط در دریا زندگی می‌کنند شامل ستاره شکننده، ستاره دریایی، خارپوست دریایی و خیار دریایی می‌شوند بیشتر این جانوران در آبهای کم عمق زندگی می‌کنند اما ستاره‌های ظریف در عمق دریا زندگی می‌کنند.

خارپوستان در میان بی مهرگان، نزدیکترین شاخه به شاخه مهره‌داران هستند. خارپوستان اسکلت داخلی دارند اما نه شبیه به انسان‌ها. در واقع اسکلت آنها از یک تعداد صفحات تشکیل شده‌است که توسط یک لایه نازک خارجی پوشیده شده، بطوریکه عملاً به‌نظر میرسد که اسکلت آنها خارجی است.

در حدود 6500 گونه از خارپوستان وجود دارد و آن‌ها در دریاهای سراسر جهان پراکنده هستند ستاره‌های دریایی عموماً گوشتخوار هستند اما بعضی گونه‌ها از گیاهان کوچک و یا ریزه‌های غذا که در بستر دریا قرار دارند استفاده می‌کنند.

ستاره‌های ظریف دریایی به تعداد زیاد در بستر دریاها و تا عمق (2500) 7620 متری یافت می‌شوند ستاره ماهی معمولی اقیانوس اطلس می‌تواند پوسته صدف خوراکی را بشکافد شکم خود را از لای شکاف (50/1 اینچ)5/0 میلی متر در ان وارد کند و صدف درون آن را بخورد بیشتر گونه‌های ستاره ماهی‌ها دارای پنج دست هستند اما بعضی تا پنجاه دست هم دارند.

ستاره‌های دریایی معمولاً دارای پنج دست هستند (یا بیشتر ضریب 5 تعداد دستهای آنها خواهد بود) ستاره دریایی از دست‌هایش برای بازکردن پوست صدف‌ها و حلزون‌ها استفاده می‌کند.                                                                                                        توصیف 

خارپوستان، دریازی و اکثرا کف‌زی هستند. دارای تقارن شعاعی در زمان بلوغ ولی دو طرفه در دوره? لاروی، دارای پوشش آهکی به صورت خار یا حلقه‌های آهکی، فاقد سر و بدن بندبند، و دارای دستگاه گوارش ساده ولی کامل‌اند.[1]

تنفس آن‌ها از طریق آبشش‌های پوستی معلق و شبکه? آوندی است و فاقد دستگاه دفعی وازنشی مخصوص‌اند ولی سلول‌های آمیبی موجود در مایع حفره? عمومی بدن این امر را انجام می‌دهند. فاقد دستگاه گردش خون ولی دارای دستگاه خونی‌اند[2].[3]

دستگاه عصبی خارپوستان شامل سلول‌ها و فیبرهای عصبی، حفره? عمومی در برگیرنده? سه قسمت احشایی، شبکه? آبی و دستگاه خونی در دوره? لاروی است. اندام‌های جنسی نر و ماده جدا و غدد جنسی بزرگ با مجاری جنسی ساده دارند. تولید مثل آن‌ها به صورت جنسی، لقاح بیرونی، رشد غیرمستقیم از طریق مراحل لاروی است. دارای قابلیت خودبرشی هستند.[4]                                                         رده‌ها 

رده لاله‌وشان مانند لاله‌های دریایی (ستارگان پَری)
رده خیارسانان مانند خیارهای دریایی
رده ستاره‌سانان مانند ستاره دریایی
رده مارسانان مانند ستاره‌های شکننده
رده خارداران مانند توتیای دریایی

بندپایان[1][2] معرف قدیمی ترین و غالب ترین اشکال حیاتی کره زمین بوده و از نظر کثرت تعداد گونه و تنوع سیستم‌های زندگی و ساختمانی که در زیرشاخه‌های بندپایان مشاهده می‌شوند در سلسله جانوران مقام اول را داد. شاخه بندپایان دارای بیش از 80% گونه‌های شناخته شده در بین بی مهرگان و شامل 75% گونه‌های سلسله جانوری است. مبدا پیدایش بندپایان احتمالا مربوط به پیش از دوره کامبرین در دوران اول و بیش از یک میلیارد سال قبل می‌باشد. شکل‌های اولیه بندپایان از جمله Trilobita و Gigantosteracea و Xiphosura عموما آبزی و دارای دستگاه تنفسی برانشی بوده‌اند و انتقال زندگی بندپایان به خشکی همزمان با تحول پوشش گیاهی زمین و پیدایش اولین نباتات آوندی در اواخر دوره سیلورین صورت گرفته‌است به طوری که اولین بندپایان زمین زی احتمالا دارای زندگی آبی و خشکی بوده‌اند (Amphibianes).

شاخه بند پایان دارای خصوصیات مشترکی هستند که عبارتند از:

1. بدنشان مفصلی و بند بند است. Segmented body

2. اسکلت بدن از نوع خارجی (Exoskeleton) و از جنس کیتین است.

3. بعضی از مفصل‌های بدن دارای پیوست‌های زوجی بند بند است که دارای وظایف مختلفی می‌باشند.

4. گردش خون آن‌ها باز است و دارای قلب و یک رگ در سطح پشتی بند می‌باشند.

5. سیستم عصبی شامل یک مرکز عصبی یا مغز در ناحیه سر بوده که به زنجیره عصبی در ناحیه شکمی متصل است. این زنجیر دارای عقده‌های عصبی در نقاط مختلف بدن می‌باشد.

6. لوله گوارش شامل سه قسمت ابتدایی، میانی و انتهایی است که قسمت‌های ابتدایی و انتهایی منشا اکتودرمی و قسمت میانی دارای منشا اندودرمی است.

در بررسی شاخه بندپایان و دسته بندی کلی این جانوران نظرات مختلفی وجود دارد که به بررسی جدیدترین این تقسیم بندی‌ها می‌پردازیم.

الف) شاخه بندپایان شامل 5 زیرشاخه (Subphylum) است که عبارتند از:

1. سه کفه‌ای‌ها یا Trilobitomorpha

2. خرچنگ‌ها یا Crustacea

3. شش پایان یا Hexapoda

4. هزارپایان یا Myriapoda

5. کلیسرداران یا Chelicerata

بندپایان معرف قدیمی ترین و غالب ترین اشکال حیاتی کره زمین بوده و در سلسله جانوران بیشترین تعداد گونه و تنوع سیستم‌های زندگی و ساختمانی را دارا می‌باشند. این شاخه از جانوران شامل بیش از 80? گونه‌های شناخته شده در بین بی مهرگان و 75? گونه‌های سلسله جانوری می‌باشند. مبدا پیدایش بندپایان احتمالا به پیش از دوره کامبرین در دوران اول و بیش از یک میلیارد سال پیش می‌رسد. مطالعه آثار فسیل شده جانوران این دوره نشان می‌دهد که اشکال اولیه بندپایان مانند Trilobita و Gigantostracea و Xiphosurea عموما آبزی و دارای دستگاه تنفسی برانشی بوده‌اند. و انتقال زندگی بندپایان به خشکی هممان با تحولات پوشش گیاهی زمین و پیدایش اولین نباتات آوندی در اواخر دوره سیلورین صورت گرفته‌است به طوری که اولین بندپایان زمین زی Amphibious و دارای زندگی آبی و خشکی بوده‌اند. مانند عقرب‌های اولیه یا Pleophonidae که در دوره سیلورین ظاهر شده‌اند و به نظر می‌رسد که فاقد استیگماتهای تنفسی و دارای صفحات برانشی مشخص بوده‌اند.

نرم تنان پس از حشرات، بزرگ ترین گروه جانوران هستند. نرم تنان، بدن های عضلانی و نرم دارند که اغلب با یک پوشش صدفی محافظت می شوند. بعضی از آن ها مانند حلزون ها، روی پاهای عضلانی خود حرکت می کنند و می توانند در موقع احساس خطر به درون صدف فرو بروند. بعضی دیگر از نرم تنان دریایی مثل ماهی مرکب و دو کفه ای ها، به منظور حرکت سریع به قسمت جلو، آب را می بلعند و به شدت از پشت به بیرون می پاشند. بیش تر حلزون ها، برای ماهی ها، پرندگان و موجودات دریایی مثل خرچنگ ها، غذای اصلی محسوب می شوند. از نظر بسیاری از مردم، حلزون های هیلکس، که به اسکارگت یا حلزون پخته معروفند، خوش مزه ترین غذاهاست.                                                            

نام کرم معمولاً به گروهی از جانوران گفته می‌شود که نرم تن و دارای بدنی بلند، بی استخوان و بدون پا هستند.

در طبقه‌بندی جانوران که در آغاز قرن نوزدهم انجام گرفت، تمام جانورانی که دارای بدنی دراز و فاقد ضمائم واضح بودند به کرمها موسوم شدند. کرمها به یونانی Helmenthes و به لاتین Vermes نام دارند. این جانوران بر خلاف سایر بی مهرگان یک انتهای قدامی یا سر که دارای اندامهای حسی است و به قصد روبروشدن با محیط بطرف جلو حرکت می‌کند و یک انتهای خلفی یا دم دارند .کرم ها تقارن دوجانبی (Bilaterally symmetrical) دارند.

صدها هزار نوع کرم وجود دارد که فقط 2700 نوع آن کرم خاکی هستند. بسیار از گونه‌های دریایی و آب شیرین نیز که معمولاً توسط زیست شناسان دیده می‌شوند نیز در زمره کرم‌ها قرار دارند. شفیره و لارو حشرات نیز در گویش رایج کرم‌ خوانده می‌شوند.

کرمها از لحاظ زندگی دو دسته کلی دارند : 1- آزادزی Free Livingworm و 2- پارازیتها (Parasitha) کرمهای آزادزی می توانند مواد را جذب و مصرف کنند . کرم های پارازیت زندگی آزاد ندارند و حیات آنها وابسته به موجودات میزبان است.                                                                   طبقه بندی 

1. کرمهای پهن : پست‌ترین کرمها ، کرمهای پهن یا پلات هلمنت‌ها می‌باشند که بدنهای نازک و نرم دارند. عده کمی از آنها آزادند و بیشتر آنها به حالت انگل هستند. این کرمها از 3 رده تورکیان ، بادکشداران ، و نواریان تشکیل شده‌اند مانند کرم کپلک گوسفند و کرم کدو.

2. کرمهای لوله‌ای شکل : بدن آنها بدون تقسیم است. دارای بدنی باریک و استوانه‌ای ، همراه با کوتیکول مقاوم و یک لوله هاضمه کامل و دایمی می‌باشند. این جانوران در میان جانوران پریاخته از حیث تعداد بعد از حشرات شاید مقام دوم را داشته باشند. جنسهای نر و ماده آنها معمولا از هم جدا می‌باشند و جنس نر کوچک تر از ماده است. نمونه بارز کرمهای لوله‌ای ، کرم آسکاریس می‌باشد.

3. کرمهای حلقوی : بدن آنها مرکب از بسیاری قطعات حلقه‌ای شکل ، همانند و یا قطعه می‌باشد. داشتن قطعات مشابه ، معمولا هم در شکل خارجی و هم در ساختمان داخلی از قبیل عضلات ، اعصاب و اندامهای گردش خون ، وازنش و تولید مثل نمایان است. کرمهای حلقوی شامل رده کم تاران ، رده پرتاران و رده زالوها می‌باشد.                                                                                                سودمندی 

کرم‌های خاکی روزانه به اندازه وزنشان خوراک می‌خورند و بیرون می‌دهند و این کودی بی همتا برای تقویت خاک می‌باشد. از سودمندیهای دیگر آنها این است که آنها با سوراخ کردن زمین راه آب و هوا را به زمین باز می‌کنند واین برای رشد گیاهان بسیار سودمند است.                                                                                                                                                                                                   کرم خاکی

کیسه‌تنان نامی بود که در قدیم به شاخه‌ای از بی‌مهرگان داده می‌شد. در طبقه‌بندی‌های جدید بخش بزرگی از آن شاخه را جدا کرده و با نام کنیداریا می‌شناسند.

حیواناتی از قبیل هیدر، مرجان، شقایق دریایی، و عروس دریایی در این گروه قرار داشتند. طول عمر این جانوران متفاوت است. مثال: شقایق دریایی 100‌ها سال عمر می‌کند در صورتی که عروس دریایی فقط حدود 4 ماه عمر می‌کند.[1] کیسه تنان به دو شکل متفاوت دیده می‌شوند:نوع اول پولیپ نام دارد ونوع دوم مدوزآنام داردنوع اول دارای یک شکل استوانه‌ای است که توسط یک پایه به بستر دریا چسبیده است و چتر مانند هستند دهان در سطح مقعر زیرین ودر انتهای لوله باریکی به نا مانوبریم قرار دارد ودر حاشیه چتر بازوانی دارند.                    مرجان ها 

در باره ی مرجان ها:
مرجان‌ها فقط 1? از بستر دریاها را پوشش می‌دهند. مرجان‌ها 25? از تمام حیات دریا را در خود حفظ می‌کنند و بسیاری ازانواع ماهی‌ها در مرجان‌ها زند گی می‌کنند. هر کدام از مرجان‌ها یک اکوسیستم کامل هستند.

در اقیانوس اطلس 15? مرجان‌ها تجمع دارند که مجموعی از 70 گونه مرجان می‌باشند. این مرجان‌ها محل زندگی 500 نوع ماهی هست.

اقیانوس هند و آرام 85? از ریفهای جهان را با 700 نوع مرجان و 4000 گونه ماهی دارا است.

مرجانها مقر زندگی گیاهان و جانورانی است که خودا اکوسیستم کاملی هستند. بیش از 80000 گونه حیاتی در مرجانها زندگی می‌کنند.

مرجانها 6/1 سواحل دریاها و خشکیها را محافظت می‌کنند مثلا: جزیره‌های کم ارتفاع را در برابر خشم امواج و فرسایش دریاها محافظت می‌نمایند.

هر یک متر مربع مرجان از نظر اقتصادی برابر 47000 دلار می‌ارزد به طوریکه بزرگ‌ترین صنعت توریست جهان با جذابیتهای طبیعی که 10? از کل صنعت توریست را پوشش می‌دهند. از مرجانها جهت تولید داروهای ضد سرطان ونیز و جهت پیوند استخوان استفاده می‌گردد.

مرجانها به غیر از غذا یک مکان برای زندگی موجودات دریایی هستند. این موجودات قدیمی‌ترین اکوسیستم زمین هستند و جوان‌ترین گونه مرجانها 18000 سال عمر دارند.

اِسفَنج‌های دریایی از جانوران آبزی هستند.

سه ویژگی مهم اسفنج‌ها اینست که وسیله حرکتی ندارند، همیشه به یک جا چسبیده‌اند و شکل معینی ندارند.                                 مقدمه

اسفنج‌ها، موجوداتی بی‌مهره هستند که در دریا زندگی می‌کنند. تا قرن گذشته بعضی از مردم اسفنج‌ها را به اشتباه جزو گیاهان می‌دانستند، امّا در اصل اسفنج غذا سازی نمی‌کند و بنابراین اسفنج‌ها در دسته? جانوران محسوب می‌شوند. این جانوران از هر لحاظ ساده هستند. اسفنج‌ها به طور کلّی توانایی حرکت ندارند امّا در نمونه‌های نادر توانایی خزیدن دیده می‌شود. این جانوران نه اندامی برای بینایی دارند و نه اندامی برای شنوایی امّا باز هم در نمونه‌های نادر توانایی عکس العمل در برابر نور و روشنایی را دارند.                                                                    نوع تغذیه 

اسفنج‌ها، دستگاهی برای گوارش غذا وبه طور کلّی دستگاهی در بدن ندارند. بر روی پوست سخت بدن اسفنج سوراخ‌هایی وجود دارد که به طریق آن‌ها آب به داخل اسفنج وارد می‌شود. این سوراخ‌ها را سلّول‌هایی به نام اسپیکول ساخته‌است. درون سوراخ‌ها را سلّول‌هایی به نام یقه‌دار فرش کرده‌اند. این سلّول‌ها باعث جریان آب در سوراخ‌ها می‌شوند. آبی که به وسیله این سوراخ‌ها و جریان‌ها وارد بدن اسفنج می‌شود، حاوی مواد ریز غذایی و اکسیژن محلول درآب دریا است. وقتی سلّول‌های یقه‌دار غذا را جذب خود کردند، آن را به سلّول‌های آمیب شکل که سرگردان هستند تحویل می‌دهند. این سلّول‌های آمیبی شکل همانطور که گفتیم سرگردان هستند. وقتی مواد غذایی ریز را دریافت کردند به نقاطی از بدن اسفنج که نیاز به غذا دارند می‌رساند. مواد زائد این آب که استفاده غذایی ندارند، از سوراخ بزرگ بالای اسفنج خارج می‌شوند. این سوراخ بزرگ اسکولوم نام دارد.                                                                                                                                                       نکاتی جالب درباره? اسفنج‌ها 

اکثر مردم اسفنج و مرجان را با هم اشتباه می‌گیرند. تفاوت عمده اسفنج با مرجان نرم بودن اسفنج و سفت و سخت بودن مرجان است.
از اسفنج برای مصارف بهداشتی مثل لیف حمّام هم استفاده می‌شود. برای لیف حمّام اوّل صیّادان اسفنج را گرفته، سپس آن را آن قدر لِه می‌کنند تا همه سلّول‌هایش بمیرند تا فقط اسکلت خارجی آن بماند.
اگر شما یک سلّول زنده? اسفنج را در آب بیندازید، هفته آینده‌اش شما به اندازه? یک نخود اسفنج خواهید داشت! این امر قدرت رشد و ترمیم‌پذیری اسفنج را نشان می‌دهد.

پستانداران رده‌ای از جانوران مهره‌دار هستند که با غده? پستانیشان (که در جنس ماده، شیر برای تغذیه? نوزاد تولید می‌کند)، مو یا خز و خون‌گرم بودنشان مشخص می‌شوند.

مغز پستانداران دما و دستگاه گردش خون را که شامل یک قلب چهار حفره‌ایست کنترل می‌کند. دسته? پستانداران شامل 5500 گونه(از جمله انسان) است که در 1200 تیره، 152 خانواده و 46 راسته توزیع شده‌اند، هر چند این به نوع رده‌بندی علمی نیز بستگی دارد.

به دلیل خطرات و آلودگی‌های زیست‌محیطی، بسیاری از پستانداران در معرض خطر انقراض هستند. اتحادیه بین‌المللی حفاظت از محیط زیست در گزارش سال 2011 خود اعلام کرد که 25? از پستانداران زمین در شرف نابودیند.[1]                                                                     پیشینه 

از ویژگی‌های خونگرمی، مو، میانپرده? تنفسی‏، چابکی زیاد و ماهیچه‌های صورت که به جانور اجازه? شیر خوردن می‌دهد پستانداران باید در دست‌کم برخی از این خصوصیات با نیاکان ددکاو (تراپسیدی) خود سهیم بوده باشند. این ویژگی‌ها در پستانداران یک مجموعه? سازگاری‏ واحد را تشکیل می‌دهد.[2]

پستانداران در طی همزیستی درازمدت خود با دایناسورها پیشرفت‌هایی حاصل کردند که آنها را در موقعیت خوبی قرار داد. پستاندارانی که جنینشان دارای جفت است در طی دوره? کرتاس پدید آمدند و به آرامی شاخه-شاخه شدند. راسته? نخستی‌سانان که‏ انسان نیز در آن قرار می‌گیرد زمانی پدید آمد که دایناسورها هنوز بر زمین چیرگی داشتند. بدین‌ترتیب، چند دودمان از پستانداران بیش از دایناسورها زنده ماندند. این‏ دودمان‌ها طی دوران نوزیستی به‌طرز مؤثری شاخه-شاخه شدند. تعدادی از دودمان‌هایی که در آن‏ موقع به‌وجود آمدند، اکنون منقرض شده‌اند، به‌طوری که تعداد راسته‌های‏ پستانداران امروزی از اوایل دوران نوزیستی کمتر است.[3]

هنگامی که دایناسورها از میان رفتند، پستانداران به داخل مناطق مسکونی خالی‏ راه یافتند تا به نوبه? خود بر محیط خشکی چیرگی یابند.[4]

فعالیت تکاملی پستانداران طی دو میلیون سال گذشته به اوج خود رسید و این‏ شاید به‌خاطر گوناگونی زیادی بود که همراه با یخبندان اواخر دوران نوزیستی در آب و هوا پدید آمد. واپسین رویداد مهم برای پستانداران موج انقراضی بود که به‌ویژه در مورد پستانداران بزرگ، که شامل گونه‌های انسان‌ریخت هم می‌شد، روی داد.[5]

استخوان‌بندی 
اکثر پستانداران از جمله انسان‌ها، زرافه‌ها، وال‌ها و خفاش‌ها هفت مهره? گردنی دارند ولی استثناء‌هایی همچون گاو دریایی وجود دارد که 6 مهره? گردنی دارد. پستانداران 3 استخوان در هر گوش، دو استخوان در آرواره پایین دارند.                                                                   پوست 
دستگاه پوششی پستانداران سه لایه دارد: بیرونی‌ترین لایه روپوست یا اپیدرم، پوست حقیقی یا میان‌پوست (درم) و زیرپوست یا هایپودرم. البته این 3 لایه ویژه پستانداران نیست و همه? مهره‌داران همچین پوستی دارند.

روپوست معمولاً 10 تا 30 یاخته ضخامت دارد و کار اصلی آن ایجاد لایه‌ای ضدآب است. سلول‌های بیرونی‌تر همواره در حال جدا شدن و سلول‌های داخلی در حال تقسیم شدن و به بالا آمدن هستند. لایه? میانی پانزده تا چهل برابر از روپوست ضخیم‌ترند. این لایه از اجزای زیادی از جمله ساختارهای استخوانی و رگهای خونی تشکیل شده. لایه? زیرپوست از بافت‌های چرب تشکیل شده که نقش چرب کننده پوست و لایه‌ای عایق را دارد.

هیچ پستانداری موی آبی یا سبز ندارد. هر چند در برخی موارد رشد جلبک یا سایه‌? رنگ خاکستری باعث می‌شود رنگ موی بعضی از آنها سبز یا آبی به نظر برسد.

خَزَندِگان از مهره‌داران خونسرد هستند.

دنیای خزندگان از دوزیستان به‌شمار می‌آیند. خزندگان اولین جانورانی هستند که توانسته‌اند زندگی در خشکی را بطور کامل تحمّل نمایند. سطح بدنشان از پوست خشک و شاخی پوشیده شده است. بدن پوشیده از پولک، یا قطعات و صفحات استخوانی متنوع است. اسکلت خزندگان کاملاً استخوانی است. قلبشان چهار حفره‌ای است.

دهلیزها کامل و در بطنها دیواره? بین آنها کاملاً نیست. جنین از چهار پرده? آمنیون، کوریون، کیسه زرده و آلانتوئیس پوشیده می‌شود. مارها، مارمولک‌ها، تمساح و آلیگاتور، لاک پشتها و تمام دایناسورها منقرض شده جزء رده خزندگان است. طبقه‌بندی خزندگان بر اساس کاوها (فرورفتگی‌ها)ی ناحیه? گیجگاهی است. خزندگانی که در جمجمه، خود دو حفره دارند دوکاوان (دیاپسید) نامیده می‌شوند. آن‌هایی که بدون کاو هستند بی‌کاوان (آناپسید) و گروهی که یک کاو دارند تک‌کاوان (سیناپسید) نام دارند.                                                                  پیشینه 

خزندگان از یک دودمان دوزیستی ابتدایی پدید آمدند که درنتیجه? تکامل‏ تخمی که می‏توانست در محیط خشکی رشد کند، از وابستگی به آب آزاد شده بود. خزندگان بسرعت شاخه-شاخه شدند و در تمام محیط‌هایی که توسط پسر عموهای‏ دوزیستی بزرگشان اشغال شده بود، گسترش یافتند و شکارچیان و رقبای موفقی گردیدند. دوزیستان بزرگ در اواخر دوره? تریاس بتدریج از میان رفتند.[1]

خزندگان حتی تا اواخر دوره? پرمین در استیلا بر دیگر زیستمندان و بر محیط موفق بودند، و این‏ موفقیت بویژه از ان دو گروه بود، پلیکوسورها و دَدکاوان (تراپسیدها). ددکاوان، با توجه‏ به این حقیقت که پلیکوسورها (که توسط باله‌های پشتی بزرگشان شناخته می‌شوند) را در ابتدای دوره? تریاس از لحاظ گوناگونی تحت الشعاع قرار دادند، ممکن است‏ فعالتر و مهاجمتر بوده باشند.[2]

پَرَنده یا مرغ[3] به جانوران مهره‌داری گفته می‌شود که بدنی پوشیده از پر دارند، خونگرم اند، بال دارند، بر روی دوپا راه می‌روند و تخم می‌گذارند. بیشتر پرندگان توانایی پرواز دارند. نزدیک به 10،000 گونه پرنده در سراسر جهان وجود دارد. این جانوران پرتنوع ترین نوع مهره‌داران چهارعضوی اند و از قطب شمال گرفته تا قطب جنوب می‌توان گونه‌ای از پرندگان را پیدا کرد. کوچکترین گونه? زنده از پرنده‌ها، مرغ پر زنبوری با پهنای 5 سانتی‌متر (2 اینچ) و بزرگترین آن‌ها شترمرغ با بزرگی 2?75 متر (9 پا) است. فسیل‌های باقی مانده گواه آن است که طبق نظریه? تکامل سرچشمه? پرندگان به دایناسورهای ددپا، نزدیک به 160 میلیون سال پیش (Ma)، در دوران ژوراسیک باز می‌گردد. دیرین‌شناسان بر این باورند که پرندگان تنها کلاد دایناسورهایند که از انقراض دوران سوم کرتاسه در 65?5 میلیون سال پیش، جان سالم به در برده‌اند.

قلب پرندگان چهارحفره‌ای و خم آئورت به سمت راست است. استخوان‌های سر به هم جوش‌خورده و در استخوان پس‌سری تنها یک (مهره -مفصل) دارند. در این مهره‌داران 9 کیسه هوایی متصل به شش‌ها وجود دارد، استخوان‌ها به جهت کاهش وزن مجوف شده‌اند، چشم‌ها بزرگ است و حس بینایی قوی‌ترین حس آن‌ها است.

امروزه پرندگان با این ویژگی‌ها شناخته می‌شوند: منقار و بدنی پوشیده از پر دارند، دندان ندارند، تخم‌هایی با پوسته? سخت می‌گذارند، سوخت‌وساز بالا، قلب چهارحفره‌ای، استخوان‌بندی نیرومند و همزمان سبکی دارند. امروزه تمامی پرندگان زنده دو بال دارند، تنها استثنای این مطلب پرنده‌ای با نام موآ از زلاندنو است که هم اکنون منقرض شده. در پرندگان زائده‌های حرکتی پشتی برای راه رفتن، نشستن و یا شناکردن سازگاری یافته‌است و زائده‌های حرکتی جلویی به صورت بال تغییر شکل یافته. به این ترتیب بال یک عضو پیشرفته و تکامل یافته‌است که و به بیشتر پرندگان توان پرواز می‌دهد. سینه‌پهنان، پنگوئن‌ها و گونه‌های انگشت شماری از پرندگان توان پرواز ندارند. دستگاه گوارش و دستگاه تنفسی پرندگان بسیار ویژه‌است و به خوبی به نیازهای آن‌ها برای پرواز پاسخ می‌دهد. برخی پرندگان مانند کلاغیان و طوطی‌سانان در میان باهوش ترین گونه‌های جانوران جای می‌گیرند. دیده شده که برخی پرندگان توان ساخت و کاربرد ابزارها را دارند. همچنین بسیاری از گونه‌هایی که زندگی اجتماعی دارند آشکارا دانش خود را در اختیار نسل‌های بعد قرار می‌دهند.

کالبدشناسی ظاهری یک پرنده: 1-منقار 2-تارُک 3-عنبیه 4-مردمک 5-روتنه 6-پوشپرهای کوچک 7-سرشانه 8-پوشپرهای وسطی 9-شاه‌پر 10-پشت 11-پرهای کناری 12-دمگاه 13-ران 14-ساق‌مچ 15-ساق 16-پا 17-درشت‌نی 18-سطح شکمی 19-پهلو 20-سینه 21-گلو (اگر برجسته باشد: طوق) 22-آویزک