دندان (به اوستایی:dentan و به سانسکریت:denta)[1] ساختارهایی سفیدرنگ در درون فک یا دهان بسیاری از مهره‌داران می‌باشند که برای خوردن و جویدن و تکه تکه کردن خوراک به کار می‌روند.دندان‌ها از استخوان ساخته نشده‌اند، بلکه ازبافت‌هایی با درجه سختی‌های گوناگون ساخته شده‌اند.انسان دارای 20 دندان شیری و 32 دندان همیشگی می‌باشد.همچنین در انسانها، دندان نقش بسیار برجسته ای در سخن گفتن و ادای صحیح کلمات بازی می‌کند.یک فرد برای آن‌که دندان‌های سالمی داشته باشد باید در شبانه روز دستکم 2 بار مسواک بزند.[2]

 دندان‌های یک فرد بالغ

 عکس سی.جی.آی از نمای عقب دندان‌ها از داخل دهان

ساختمان دندان

دندان از بخش های گوناگونی ساخته شده‌است.بخش‌هایی از دندان دیده‌می‌شوند و بخش‌هایی از آن‌هم زیر لثه جای دارند.بخش دیده‌شدنی دندان را تاج دندان می‌نامند.تاج دندان از مینای دندان پوشیده شده‌است که ماده سخت و درخشنده ای است.در زیز مینا، عاج دندان وجود دارد که از ماده‌ای استخوان‌مانند ساخته شده‌است.عاج بیشترین بخش دندان را تشکیل می‌دهد.عاج از مغز دندان نگهداری می‌کند.مغز دندان جایی است که عصب دندان وجود دارد.ریشه پایین‌ترین و آخرین قسمت دندان است که کاملاً درون لثه و آرواره جای دارد.بین لثه، بخشی استخوانی به نام ساروج وجود دارد که در واقع همچو چسب سرشتی بدن بوده و دندان را سفت به استخوان آرواره چسبانده‌است.[3]

دندان نوزاد

دندان‌های نوزاد حتی قبل از به دنیا آمدن دندان‌های اولیه دارد، اما آنها در زیر پوست لثه قرار دارند و قابل دیدن نیستند.در شش یا هفت‌ماهگی دندان‌های نوزاد شروع به درآمدن می‌کنند.بیشتر بچه‌ها وقتی به سن 3 سالگی می‌رسند تمام دندانهایشان به طور کامل در می‌آید.به این دندان‌ها دندان‌های شیری می‌گویند.با بزرگ شدن کودک دندان‌های شیری او یکی‌یکی از جای خود در می‌آیند.این اتفاق بیشتر در سن شش یا هف‌ت‌سالگی می‌افتد.در عصب دندان رگ‌ها و مویرگ‌های خونی وجود دارند که دندان را تغذیه می‌کنند و آن را سالم نگاه می‌دارند.

گونه‌های دندان

دندان شیری :
تعداد دندان‌های شیری بیست عدد (در هر آرواره 10 عدد) بوده که به مرور می‌افتند و 32 عدد دندان دائمی جای آنها را می‌گیرند.تکامل این دندان‌ها از دوره جنینی آغاز می‌شود و بعد از تولد در سنین شش ماهگی در می‌آیند.
دندان دایمی :
تعداد دندان‌های دائمی 32 عدد (16 عدد در هر آرواره) می‌باشند.رشد آنها از شش ماهگی آغاز می‌شود و تا بیست سالگی که دندان‌های عقل در می‌آیند ادامه می‌یابد.
دندان پیش
دندان‌هایی که در وسط و قسمت جلویی دهان وجوددارند و به راحتی قابل دیدن هستند دندانهای پیشین نام دارند.4 دندان پیشین در بالا و 4 دندان در پایین قرار دارند.دندان‌های پیشین سطح صافی دارند و برای بریدن و خردکردن به کار می‌روند.
دندان نیش
چهار دندان نیش در مجموع در دهان وجود دارد که 2 تای آنها در بالا و دو تای دیگر در پایین قرار دارند.این دندان‌های نوک‌تیز برای پاره‌کردن غذا و سوراخ‌کردن استفاده می‌شوند.
دندان آسیای کوچک
به هشت دندان کوچکی که دوبه‌دو کنار دندان‌های نیش قرارمی گیرند دندان‌های آسیای کوچک گفته می‌شود.
دندان آسیای بزرگ
به دوازده دندان که در چهار بخش انتهایی طرفین فک‌های بالا و پایین قرار می‌گیرند، دندان‌های اسیای بزرگ گفته می‌شود.آنها را دندان‌های اسیای اول، دوم، سوم (دندان عقل) هم می‌نامند.
دندان عقل
وقتی فرد به سن 16 تا 20 سالگی می‌رسد 4 دندان آسیای بزرگ (آسیای بزرگ سوم)وی در انتهای دهان شروع به رشد می‌کنند که با نام دندان عقل شناخته می‌شوند.این دندان‌هادر جویدن غذا نیز تأثیر بسزایی ندارند، اما بعضی افراد معتقدند که این دندانها در انسانهای اولیه برای جویدن و خرد کردن غذا به کار می‌رفته‌است.[4]

پوسیدگی دندان

پوسیدگی دندان یک بیماری عفونی قابل انتقال است.میکروب‌ها فعالیت خود را در سطح دندان آغاز می‌کنند و سپس در ساختمان آن پیشرفت می‌کنند.میکروب‌ها با استفاده از مواد قندی، اسید تولید می‌کنند که به بافت سخت دندان‌ها آسیب می‌رساند.پوسیدگی از دندانی به دندان دیگر سرایت می‌کند.[5]
کشیدن دندان شیری پیش از 4 سالگی موجب اختلال در تکلم کودک می‌شود.[6]

درد دندان
درد دندان یکی از مشکلاتی که معمولاً به دلیل اهمال و غفلت در بهداشت دهان و دندان ایجاد می‌شود، دندان درد و فساد دندان است. وجود درد در یک یا چند دندان، معمولاً علامت وجود مشکل، در دندان‌ها یا لثه‌ها است؛ البته باید به این نکته توجه داشته باشید که درد دندان، گاهی بسیار خفیف و کم می‌باشد و گاهی بسیار شدید بوده، برای نوجوان قابل تحمل نمی‌باشد. یکی از راه های بسیار موثر در تسکین دندان درد استفاده از گل میخک می باشد.