مهره‌ها

مهره‌های شطرنج
	شاه
	وزیر
	رخ
	فیل
	اسب
	پیاده

ویژگی‌های مهره‌ها                                                                                                                                                                                          

سرباز (پیاده)

سرباز‌ یا پیاده، مهره‌ای بسیار مهم برای مبارزه در شطرنج است. این مهره در حالی که جابه‌جایی محدودی دارد و مهره‌ای کم‌ارزش شمرده می‌شود، پتانسیل زیادی دارد و میدان نبرد شطرنج را تشکیل می‌دهد.[74]
در آغاز بازی، هر بازیکن 8 سرباز دارد که به صورت ردیفی جلوی همه? مهره‌های دیگر می‌ایستند.[75] این مهره ضعیف‌ترین مهره? شطرنج است و در هر حرکت یک خانه به جلو حرکت می‌کند. در حرکت نخست نیز این توانایی را دارد که دو خانه به سمت جلو حرکت‌کند. این مهره می‌تواند مهره‌های حریف را در جهت مورب بزند.[76] در آغاز بازی، هر بازیکن دارای 8 سرباز است. سرباز نمی‌تواند به عقب بازگردد و هنگامی که مهره‌ای دیگر جلوی مسیر حرکت آن قرارگیرد، راه آن را مسدود می‌کند. هنگامی که سرباز به واپسین خانه? صفحه? شطرنج می‌رسد، هر مهره? دلخواه به جز شاه می‌تواند جایگزین آن شود. این عمل را در اصطلاح «پیشرفت یا ارتقاء» می‌نامند. در چنین شرایطی، معمولاً وزیر را جایگزین سرباز می‌کنند. اما اگر وزیر یدکی وجود نداشته‌باشد، رخ یا هر مهره? دیگری می‌تواند جایگزین سرباز شود.[77]
اسب

اسب یکی از مهره‌های شطرنج است که به صورت L در هر جهت جابه‌جا می‌شود. برای نمونه، اسب در یک حرکت می‌تواند دو خانه به سمت پایین و یک خانه به سمت راست یا چپ حرکت‌کند. اسب با هر حرکت رنگ خانه? خود در صفحه? شطرنج را نیز تغییر می‌دهد. به طور کلی حرکت اسب را می‌توان به دو دسته تقسیم‌کرد: نخست این که دو خانه? افقی و یک خانه? عمودی حرکت می‌کند، دوم این که دو خانه? عمودی و یک خانه? افقی حرکت می‌کند.[78][79][80]
در آغاز بازی، هر بازیکن 2 اسب دارد که هر دو کنار رخ و فیل قراردارند.[81][82] با استفاده از این مهره می‌توان به تضعیف دفاع حریف، به ویژه سربازان پرداخت و مهره‌های حریف را به طور مخفیانه گرفت.[83]
فیل

فیل، یکی از مهره‌های شطرنج است که می‌تواند به صورت مورب تا هر خانه‌ای که بخواهد، حرکت‌کند. هیچ‌گاه رنگ خانه‌هایی که فیل بر آن‌ها قرار می‌گیرد، تغییر نمی‌کند. برای نمونه، اگر این مهره از آغاز بازی بر خانه? تیره قرار گرفته‌باشد، هیچ‌گاه نمی‌تواند بر خانه‌ای روشن قرارگیرد.[84] امکان مسدودشدن مسیر فیل توسط مهره‌های دیگر وجوددارد. مسیر این مهره مانند مهره‌های دیگر با گرفتن مهره‌های حریف مسدود می‌شود.[85]
در آغاز بازی، هر بازیکن دارای 2 فیل است که یکی بر خانه? روشن و دیگری بر خانه? تیره قراردارد. فیل از اسب باارزش‌تر است و همکاری دو فیل و کنترل خوب آن‌ها، تهدید بزرگی برای مهره‌های حریف محسوب می‌شود.[86] ارزش نسبی این مهره به میزان ارزش نسبی اسب است و ارزش آن از شاه، وزیر و رخ کم‌تر است. به فیلی که سربازی در جهت حرکت آن قرارگرفته و راه آن را مسدود کرده‌باشد، «فیل بد» می‌گویند.[87]
رخ (قلعه)

رخ یا قلعه، مهره‌ای است که می‌تواند به بالا، پایین، راست و چپ و به طور کلی در یک خط راست تا هر خانه که بخواهد، حرکت‌کند.[88] هر بازیکن در آغاز بازی 2 رخ دارد که هر دو در گوشه? صفحه? شطرنج قراردارند.[89] شکل ظاهری این مهره مانند قلعه است و در برخی از نقاط جهان با نام «قلعه» شناخته می‌شود.[90]
واژه? انگلیسی «Rook» به معنای رخ، ترکیب‌شده از دو واژه? زبان فارسی «Rokh» و زبان سانسکریت «Rath» است.[91][92] با این مهره و شاه می‌توان عمل کیش مات را به انجام‌رساند. کیش مات کردن با این دو مهره از کیش مات کردن با وزیر و شاه دشوارتر است، زیرا شاه حریف می‌تواند رخ را بزند. در این روش باید شاه حریف را به گوشه? صفحه? شطرنج کشاند.[93]
وزیر (فرزین)

وزیر یا فرزین، یک مهره? حمله‌ور نیرومند است که معمولاً برای کیش مات استفاده می‌شود. این مهره بسیاری از مات‌های نخست را انجام می‌دهد و با پشتیبانی مهره‌ای کوچک، کیش مات را نیز عملی می‌سازد.[94] این مهره می‌تواند هرچند خانه که بخواهد در همه? جهات (بالا، پایین، راست، چپ و جهات مورب) حرکت‌کند. با این حال، مسیر این مهره? نیرومند را می‌توان با همه? مهره‌های دیگر مسدودکرد.[95]
در آغاز بازی، هر بازیکن یک وزیر دارد که مجاور شاه قراردارد و وزیر در خانه? هم‌رنگ خود و شاه در خانه? غیر هم‌رنگ خود قراردارد.[96][97]
شاه

شاه مهم‌ترین و یکی از ضعیف‌ترین مهره‌های شطرنج است و فقط می‌تواند یک خانه به همه? جهات (بالا، پایین، راست، چپ و جهات مورب) حرکت‌کند.[98] اگر به شاه کیش داده‌شود، شاه بلافاصله باید به خانه‌ای امن در صفحه? شطرنج برود و اگر این کار امکان‌پذیر نباشد، شاه بازی را باخته‌است. شاه نمی‌تواند به خانه‌هایی که مهره‌های حریف می‌توانند به آن حمله‌ورشوند، جابه‌جاشود. این مهره قابلیت گرفتن مهره‌های حریف را نیز دارد. اگر شاه با گرفتن مهره‌ای موردحمله? مهره‌ای دیگر قراربگیرد، اجازه? گرفتن آن مهره را ندارد.[99]
اگر شاه موردحمله? یکی از مهره‌های حریف قرارگیرد، اصطلاحاً می‌گوییم که شاه کیش شده‌است. این مهره برای خارج‌شدن از منطقه? کیش سه راه دارد: نخست این که به خانه‌ای امن در صفحه حرکت‌کند. دوم این که مهره‌ای خودی جلوی منطقه? کیش قرارگیرد و از کیش حریف جلوگیری‌کند. سوم این که مهره‌ای خودی، مهره? حمله‌ورشده به شاه را بزند. اگر شاه نتواند از موقعیت کیش خارج‌شود، اصطلاحاً می‌گویند که شاه کیش مات شده‌است و بازی را باخته‌است.[100]