عَسَل که آن را به فارسی اَنگَبین یا انگُبین یا اَنگُوین[1] گویند مایعی شیرین و گران‌رو است که زنبورعسل از شهد گل‌ها تولید می‌کند.
عسل به طور کلی یک ترکیب محلول در آب بسیار غلیظ قندی است. مهم‌ترین قندهای عسل فروکتوز، گلوکز و ساکاروز است. در مجموع یک کیلوگرم عسل 3250 کالری حرارت و انر‍‍‍‍‍ژی دارد. عسل به لحاظ داشتن برخی مواد تخمیری در تبادلات غذایی و کمک به هضم غذا بالاترین مرتبه را در میان غذاها دارد، از این دسته مواد می‌توان به آمیلاز، اینورتاز، کاتالاز و پراکسیداز اشاره کرد. تعدادی از ویتامین‌های اصلی هم در عسل وجود دارند اما مقدار آن‌ها قابل توجه نیست. میزان املاح معدنی در انواع مختلف عسل متفاوت است و عسل‌های تیره املاح معدنی بیشتری دارند که مهمترین آن‌ها کلسیم، پتاسیم، سدیم، منگنز، آهن، مس، فسفر، منیزیم و گوگرد است.[2] عسل دارای انواع پروتئین، اسیدهای آمینه، اسیدهای آلی مثل اسید فرمیک و مشتقات کلروفیل و مقداری آنزیم و رایحه‌های معطر است.
بسیاری از پژوهشگران تأکید دارند که عسل حاوی عوامل قوی ضدمیکروب و نیز حاوی هورمون‌های نباتی و هورمون‌هایی از مشتقات استروژن است.مصرف عسل برای کودکان زیر دو سال به دلیل ایجاد سم بوتولینم، خطرناک است.[3]                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  

عسل    

تاریخچه

انچه یقین است، عسل همیشه و از قدیم الایام هم مورد توجه و احترام همگان بوده است و بر روی پاپیروس از مصر در حدود 3500 سال پیش به خواص طبی آن اشاره گردیده است. در قدیم مصری‌ها و یونانی‌ها مردگان خود را با عسل مومیایی می‌کردند. دکتر عبداللطیف مصری در یکی از اهرام جیزه در داخل تابوت جسد کودکی را پیدا کرد که با عسل مومیایی شده بود. اسکندر مقدونی در بابل مرد و جسدش با عسل مومیایی شده و برای دفن کردن به مقدونیه فرستاده شد.[4]

فواید

ویژگی مهم عسل آن است که این ماده? طبیعی به شرط دوری از رطوبت، در مدت طولانی فاسد نمی‌شود. برای نگهداری بعضی مواد به دور از فساد هم از آن استفاده می‌شود مثلا شاه‌توت را با آن مخلوط می‌کنند و هر چند روز یک بار آن را وارونه می‌کنند تا عسل به همه جای آن برسد و بدین طریق شاه‌توت تا یک سال فاسد نمی‌شود.[5] دیگر آنکه این ماده فقط در صورتی ارزش غذایی خود را از دست می‌دهد که بیش از 60 درجه حرارت ببیند. عسل از قدیم جهت طعم‌دهی یا تغییر مزه? داروها مورد استفاده بوده‌است. قدمت استفاده از عسل در مصر حداقل به 2200 تا2600 سال قبل از میلاد مسیح می‌رسد. مصریان قدیم از عسل دست کم به صورت 900 فراورده بهره می‌برده‌اند. محصول سالانه? عسل در جهان حداقل 300?000 تن است.
فواید دارویی و درمانی
در باب خواص درمانی عسل نکات بسیاری وجود دارد، از جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: عسل بادشکن است و برای معالجه قولنج روده تجویز می‌شود و در مسمومیت‌های غذایی، دستگاه گوارش را پاک می‌سازد. • سنگ‌های کلیه و مثانه را از بین می‌برد. برای این منظور عسل را با کندر باید مصرف کرد. عسل خواب آور است و به مبتلایان به بیماری کم خوابی توصیه می‌شود که قبل از خواب چند قاشق مرباخوری عسل میل کنند.
• برای رفع کم اشتهایی مفید است و کلاً جریان خون را در بدن بهبود می‌بخشد. از این رو به رشد عضلات کمک می‌کند، پس برای بچه‌های کم اشتها و افراد ورزشکار بسیار مفید است.
• عسل گرفتگی مویرگ‌ها را باز می‌کند و برای عروق بسیار مفید است. پس سالمندان اگر هر روز شربت عسل و لیموی تازه بنوشند، عمر طولانی‌تری خواهند داشت.
• حتی موم عسل نیز خواص زیادی دارد و ماسک آن برای صورت، چین و چروک و فرورفتگی‌های پوست را می‌پوشاند و پوست را لطیف می‌کند.
بررسی مقالات سال‌های 1984 تا 2001 نشان می‌دهد حداقل 25 تحقیق راجع به اثرات ضد زخم عسل انجام شده که نتایج آنها مثبت بوده است. عسل به عنوان التیام دهنده زخم و نگهدارنده پوست مورد تأیید قرار گرفته است. همچنین 40 مورد دیگر نشان داده، عسل دارای اثرات ضد خونریزی با موفقیت 88 درصد بوده که این عمل به همراه اثرات ضد میکروب نیز بوده است.
عسل در جلوگیری از پوسیدگی دندان: در تحقیقات دو تن از محققان به نام‌های وسبورن و نوزیسکین‌وست این نتیجه حاصل شد که افرادی که از عسل استفاده می‌کنند (روزانه 70 گرم) به پوسیدگی دندن مبتلا نشده‌اند. علاوه بر اینکه عسل قندی طبیعی است، خاصیت ضد میکروبی آن نیز در پیشگیری از پوسیدگی مؤثر است و همچنین در رشد استخوان‌ها و درمان نرمی استخوان و تقویت لثه بسیار سودمند می‌باشد. اگر عسل با ذغال طبی مخلوط شود باعث سفیدی و براقی دندان‌ها می‌شود.
عسل در طب کودکان: مصرف عسل در کودکان می‌تواند باعث افزایش وزن آنها شده و حال عمومی کودک را بهبود بخشد، نیز نیاز کودک به ویتامین B6 را پاسخ می‌گوید. البته به علت احتمال ایجاد واکنش‌های حساسیتی استفاده از عسل برای کودکان تا زیر 2 سال ممنوع است.
عسل و بیماری‌های پوستی: در گذشته درمان زخم‌های کهنه و چرکی با عسل متداول بوده‌است، هم اکنون نیز این ماده برای درمان زخم‌های پوستی مزمن کاربرد دارد، رشد میکروب‌ها را متوقف کرده و پوست و اعصاب را تغذیه می‌نماید. عسل برای درمان زخم سپتیک از ساولون بهتر عمل کرده و در درمان عفونت‌های پوستی بهبود سریع‌تری نسبت به پماد آمپی‌سیلین نشان داده‌است، عسل ضد کاندیدا و تریکوفیتون منتاگروفیتیس است و در درمان عفونت‌های پوستی ناشی از این دو بسیار مؤثر است. نیز این ماده به علت ساز و کار رطوبت‌گیری خود، موجب کاهش ادم زخم شده، در تسریع فرایند التیام مفید است. وجود ماده? اینهیبین که خاصیت ضد باکتریایی دارد، احتمالاً از طریق از بین بردن باکتری‌های زخم‌های بستر موجب تسریع التیام آنها می‌شود.
عسل و بیماری‌های گوارشی: عسل به علت داشتن بعضی آنزیم‌ها به هضم غذا کمک می‌کند، مثل: لیپاز، آمیلاز، ساکاراز و...
عسل از شدت هیپر اسیدیته? معده می‌کاهد و می‌تواند در افراد مبتلا به ترش کردن یا رفلاکس مؤثر باشد، برای زخم معده و التهاب آن نیز مفید است. دستگاه گوارش را پاک می‌سازد و ضد اسهال است در تحقیقات ثابت شده اثر بسیار مفیدی بر عفونت‌های معده با هلیکو باکتر پیلوری دارد. از این رو ضد زخم معده و دستگاه گوارش است.
از سایر مصارف درمانی عسل می‌توان به اثرات کمک درمانی در بیماری سل، التهاب ریه، آسم و ذات‌الریه اشاره کرد، همچنین می‌توان از اثرات کمکی آن در انواع زخم و التهاب‌های قرینه و سوزشهای چشم نام برد.
عسل در درمان بیماری‌های زنان و زایمان، بیماری‌های قلبی، بیماری‌های کلیوی و بیماری‌های اعصاب نقش به سزایی داشته‌است، نیز در درمان بیماری‌های خونی مفید بوده، گلبولهای قرمز و هموگلوبین را افزایش می‌دهد و خاصیت ضد خون ریزی دارد، از این رو می‌تواند نقص ویتامین ک بدن را جبران کند.
عسل در درمان رماتیسم
تخم ترب سیاه و دانه‌های خشخاش سفید از هر کدام 8 مثقال ساییده باهم وزن خود عسل مصفی (عسل بدون موم) مخلوط کرده و به موضع درد ببندید. این عمل باعث کاهش درد می‌شود و در صورت نیاز آن را تکرار کنید. خوردن عسل مصفی یک قاشق مر با خوری بعد از هر غذا برای تسکین دردهای رماتیسمی کهنه و مزمن بسیار نافع است.
شایان ذکر است که زهر زنبور عسل یک عامل موثر برای درمان رماتیسم می‌باشد که از طریق مستقیم (نیش زدن زنبور به موضع درد در صورت نداشتن حساسیت) و به طور غیر مستقیم (مخلوط با داروهای شیمیایی دیگر) به صورت آمپول مورد استفاده قرار می‌گیرد. معمولا زنبور داران به خاطر خوردن عسل و نوش جان کردن نیش زنبور به ندرت دارای تب رماتیسمی. پا درد. کمر درد و آرتروز شده و از نعمت سلامتی کامل در طبیعت بر خوردار می‌باشند.(Benton& hinder. 1987) یک پزشک می‌تواند با استفاده از نیش زنبور عسل. بعضی از بیماریها را که اساسا و اصلا قابل معالجه نبوده درمان کند. بررسی‌های دقیق و طولانی که در سال 1960. در یکی از آکا دمی‌های مسکو صورت گرفته نشان داده است که زهر نیش زنبور عسل اثر درمانی قابل توجهی در درمان بعضی از بیماریهای مهلک و مهم انسان دارد. (عباس میراب زاده.1372. سازمان پزوهش‌های علمی و صنعتی ایران.)

                                                                                                                                       عسل    

تولید عسل

تولید عسل از جمع‌آوری شهد گیاهان شروع می‌گردد. بدین ترتیب که زنبور عسل شهد شیرین و رقیق را از جام گل‌ها جمع‌آوری نموده و آن‌ها را تغییر شکل داده و به شکل محلولی عالی، غلیظ و مغذی در می‌آورد. زنبور عسل شهد گیاهان را در موقع جمع‌آوری، به طور موقت در عسلدان خود جمع‌آوری می‌نماید و در هر نوبت پرواز برای جمع‌آوری شهد، حدود 40 میلی‌گرم شهد را به کندو حمل می‌کند.
زنبور مزرعه موقع برگشت و حمل شهد به کندو، در بین راه مقداری از آب شهد را جذب، و بعداً از کلیه‌ها دفع می‌کند. ضمنا مقداری دیاستاز diastase از نوع اینورتازinvertase (که تجزیه کننده مواد قندی ست) از جداره عسلدان ترشح و به شهد می‌افزاید. کارگر مزرعه، این شهد یا به اصطلاح عسل نارس را در داخل سلول‌ها قرار می‌دهد و مجددا جهت جمع‌آوری به سوی مزارع و منابع برمی‌گردد.
هنوز ثابت نشده‌است که زنبور عسل می‌خوابد، بنابراین طول شب فرصت خوبی است برای به قوام آوردن عسل، به این ترتیب که در خلال شب شهدهای ذخیره شده رامجدداً از انبارهای سلول‌ها می‌مکند و به سلول‌ها برمی‌گردانند. در هر نوبت مکیدن و برگرداندن، مقداری دیاستاز به شهد اضافه نموده و به عکس کمی از آب اضافی شهد را به کمک جداره‌های عسلدان جذب می‌کنند. این عمل، تا به قوام رسیدن عسل توسط زنبورانی که این وظیفه را به عهده دارند، آن قدر ادامه پیدا می‌کند تا شهد حاصله به مایع غلیظ قوام یافته‌ای که معمولاً دارای 17 تا 6/18 درصد آب است تبدیل گردد.

ترکیبات

ترکیبات یک عسل معمولی بدین صورت است:
فروکتوز 38?2?
گلوکز 31?
آب 17?1?
مالتوز 7?2? Maltose * کربوهیدرات‌ها Carbohydrates ?5- 4/2
ساکاروز 5?1?
املاح معدنی، ویتامین، آنزیم 7- 0/5? Minerals - Vitamins - Enzymes
ترکیبات عسل بسته به نوع تغذیه زنبور عسل بدین معنی که از چه گلی یا گلهایی استفاده کرده متفاوت است. یعنی عسل تولیدی بسته به این که زنبور، از چه گیاهی استفاده کرده گوناگون است.
درصد آب موجود در عسل‌ها، به شرایط اقلیمی و میزان رطوبت منطقه بستگی دارد. در مناطقی که میزان رطوبت هوا بالاتر است، درصد آب عسل بیش تر است. برای مثال عسل‌های شمال رقیق‌تر از عسل‌های شمیرانات تهران است. درصد آب عسل با توجه به شرایط آب‌وهوایی منطقه استقرار کندوها، می‌تواند تا حدود 25 نیز بالا رود. به این ترتیب از لحظه شهد آوری تا تولید عسل، دو مرحله انجام می‌گیرد. مرحله اول رنبوران هم به طور فعال هم به طور انفعالی آب را از محلول رقیق شهد که به طور معمول دارای 60 درصد آب است، جدا می‌کنند. (آب شهد گل‌ها بین 50 تا 80 در صد متغیر است). برای مرحله دوم باید گفت قند مسلط درشهد، ساکاروز است که با فعالیت آنزیمی به دکستروز dextrose و لوولوز (levulose) و ظاهرا با مقادیر کمی از سایر قندها طی این مرحله ترکیب می‌شوند. در نتیجه محلول غلیظی از قندهای ساده که ماده حل شده آن بیش از حل نشده هاست، ماده‌ای دارویی و مغذی به نام «عســـــل» به وجود می‌آید.
عسل‌های دارای منبع گیاهی متفاوت دارای رنگ و طعم متفاوت بوده و به مقادیر نه زیاد متفاوت، حاوی قندها (ساکاروز، لوولوز، دکستروز، مالتوز و غیره) و حاوی اسیدها، پروتئین‌ها، پیک مان‌ها، مواد معطر و خوشبو کننده وهم‌چنین املاح (نظیر سدیم، گوگرد، منیزیوم، فسفر، کلر، پتاسیم، سیلیکا و غیره) آنزیم‌ها(مانند دیاستاز، گلوکز اکسیداز، کاتالاز، فسفاتاز و انورتاز) و هم‌چنین حاوی ویتامین‌ها (پرودوکسین، فولیک اسید) و غیره می‌باشند.